بالهای شکسته فرشتگان سرمایه گذار؛ قطعی اینترنت و تشدید بحران جذب سرمایه در کشور
نزدیک به ده روز از قطعی اینترنت میگذرد و با اینکه وصل شدن تدریجی آن در کشور آغاز شده اما هنوز مناطقی وجود دارد که به شبکه جهانی اینترنت متصل نیست و اینترنت موبایل نیز در بسیاری از شهرها کماکان در حالت «ملی» به سر میبرد. عواقب این اتفاق در اکوسیستم استارتاپی کشور یکی پس از دیگری خودشان را نشان میدهد و در گفتگو با صاحبمنظرهای استارتاپی بیشتر میتوان به آنها پیبرد.
نتیجهی همه این اتفاقات دست کم برای اکوسیستم استارتاپی این است که حالا سرمایهگذاران با دو ریسک عمده طرف هستند: یکی از بین رفتن سرمایه نیروی انسانی خوب و دیگری عدم رشد به موقع استارتاپها.
از سوی دیگر با وضعیت اخیر و ایجاد اختلال در کار توسعهدهندگان، نیروهای فنی نیز از ادامه فعالیتشان در کشور دلسرد میشوند و یا نمیتوانند آنطور که میخواهند به اهداف خود برسند. یادمان باشد اساسا در ایران کارآفرینی و ایجاد یک استارتاپ و جذب سرمایه خیلی سختتر از جایی مانند کشورهای غربی است و در کنار این سختی، رخ دادن چنین مشکلاتی اوضاع را بدتر میکند؛ هزینههای چند برابری برای جان گرفتن دوباره یک کسبوکار تنها یکی از آنهاست که مستلزم جذب سرمایه است. باید اعتراف کرد در حال آشنایی با یک نوع خاص از «فضای استارتاپی» هستیم که در آن رفیقان سرمایهگذار بیشتر از همیشه مخالف سرمایهگذاری شدهاند.
خداحافظ رفیق سنتی
«شایان شلیله» فعال استارتاپی معتقد است که قطعی اینترنتی که در هفته گذشته رخ داد، یک تاثیر کوتاه مدت و بلکه میانمدت ناگوار برای بحث سرمایهگذاری بخش سنتی در اکوسیستم استارتاپی به دنبال خواهد داشت. به گفته شلیله دیگر نمیتوان با برگزاری یک رویداد و ارائه یک سری آمار و ارقام منطقی و آیندهبینی حقیقی، سرمایهگذاران بخش سنتی را مجاب به سرمایهگذاری در کسبوکارهای آنلاینی کرد که به زعم آنها امکان هر لحظه قطع شدنشان وجود دارد. او در این رابطه میگوید:
«شاید این موضوع اگر درست برطرف نشود موجب یک تاثیر دراز مدت بدتر هم بشود. نمیتوان اوضاع را خوب نشان دادن، و گل و بلبل گفتن کار جایی برد و سرمایهگذاران را فریب داد. آنها خودشان کارکشته این موضوع هستند و میدانند که چه ریسکهایی در برابرشان قرار گرفته است. اینکه بگوییم هیچ خسارتی رخ نداده و همه چیز امن و امان بوده، حرف صحیحی برای جذب سرمایه نیست.»
شلیله با اشاره به موضوع شبنامه که پیشتر رخ داده بود میگوید که در آن زمان هم بسیاری از سرمایهگذاران سنتی از فضای اکوسیستم استارتاپی کشور دور شدند. این فعال استارتاپی باور دارد که حالا نهادهای بزرگی همچون صندوق نوآوری و شکوفایی و یا مجموعههایی مانند برکت میتوانند برای وضعیت سرمایهگذاری کاری کنند: «با این حال نباید به فعالیت کنونی آنها تکیه کرد، این مجموعهها باید با تغییر روشهای قدیمی خود به فضای استارتاپی و مبحث سرمایهگذاری روحیه بدهند، وارد بخشهای درستی بشوند و کاری نکنند که مبادا درهای جدیدی برای سودجویی عدهای از مثلا کارآفرینان باز شود.»
او تاکید میکند که این سرمایهگذاریها در نقش یک سرم برای اکوسیستم استارتاپی روی بستر بیمارستان است و نه یک راهحل دائمی: «کار اصلی این بود که اساسا چنین اتفاقی نمی افتاد و اینترنتها قطع نمیشد، حالا که کار از کار گذشته، باید عاقلانه برخورد کرد تا مشکلات اکوسیستم در ابعاد مختلف از جمله همین مساله سرمایهگذاری کمتر و کمتر شود.»
رفقا نیمهراه شدند
«رضا باقری» مدیرعامل مجموعه سرمایهگذاری «اسمارت آپ» نیز در گفتگو با دیجیاتو تاکید میکند که قطع اینترنت یک اتفاق ناگوار بوده که صدمههای به مراتب زیادتری به اقتصاد کشور نسبت به صدمههای وارد شده به فروشگاهها و بانکها زده است، چرا که به گفته او عملا تجارت یک صنعت با عدد صفر یکی شده است. باقری میگوید پیش از این در بین گزینههای احتمالی ریسک سرمایهگذاری به هیچوجه مسالهای به نام قطعی اینترنت وجود نداشت ولی امروزه این گزینه نیز روی میز تمام سرمایهگذارها قرار دارد:
«جدا از فعالان استارتاپی و مدیران عامل این مجموعهها، لایههای بالاتری نظیر سرمایهگذاران دچار شوک شدند که شاید در دید مستقیم نباشند اما باید آنها را دریابیم. به شخصه در همین چند روز نتوانستیم یک سری فرایندهای سرمایهگذاری را پیش ببریم و برخی مواردی که سرمایهگذار تا مرحله نهایی کار هم وارد شده بود حالا با دو دل شدن آنها به حالت تعلیق در آمده است. در واقع سرمایهگذارانی که تازه علاقهمند به حوزه شده بودند از ورود به آن حذر دارند و حتی سرمایهگذارانی که پیشتر در حوزه بودند هم دچار شک و تردیدهایی شدهاند.»
به گفته باقری چندین ماه مذاکره با برخی سرمایهگذاران حالا به بن بست رسیده و او این مساله را «هزینهای میداند که بازگشت آن امکان ناپذیر است.» در حقیقت باقری اذعان دارد که ضررهای وارد شده به اکوسیستم استارتاپی به فروش صفر و کاهش رشد محدود نمیشود و برخی ضررهای مالی و غیر مالی به آینده این کسبوکارها برمیگردد.
او تاکید میکند که باید حرفهای فعالان استارتاپی و سرمایهگذاران شنیده شود و هزینه خسارات درست منتقل شود تا دیگر شاهد چنین اوضاعی نباشیم: «اگر زمانی، اینترنت صرفا یک کالای فرهنگی بود، امروزه یک سیستم اقتصادی است؛ حتی اگر در نگاه اول به نظر نیاید.»
طاقت بیار رفیق
«ناصر غانم زاده» سرمایهگذار در اکوسیستم استارتاپی در گفتگوی خود با دیجیاتو به این مساله اشاره میکند که سرمایهگذاران حق دارند به واهمه رسیده باشند؛ او که به گفته خودش همیشه و در همه شرایط عینک خوشبینی را از چهرهاش برنداشته حالا میگوید که به سختی میتوان روزنه روشنی را در وضعیت اکوسیستم استارتاپی ایران مشاهده کرد:
«واقعیت اینست که جامعه استارتاپی ایران قبل از قطعی اینترنت نیز به مشکلات عدیدهای برخورد کرده بود و نفس نفس میزد. تقریبا هیچ سرمایهگذاری وجود نداشت و جریان به درستی پیش نمیرفت. حالا با این شرایط اتفاق دیگری افتاده که اوضاع را بدتر از قبل کرده و طبیعتا باید به سرمایهگذاران حق داد که بیشتر نگران باشند. مهمترین کانال تجارت استارتاپی قطع شد و نه کانتنت مارکتینگی در کار بود و نه دیجیتال مارکتینگی، سرمایهگذار چطور میتواند دوباره اعتماد کند و وارد این حوزه شود؟»
به گفته غانم زاده پذیرش وضعیت استارتاپها و قبول کردن این واقعیات که ۹۰ درصد استارتاپها به شکست میانجامند و سوددهی در سالهای اولیه تقریبا معنی ندارد و مواردی از این قبیل برای سرمایهگذاران کار به قدر کافی سختی است که حالا با وضعیت پیش آمده، بدتر هم شده است:
«راستش الان اصلا نمیتوانم به کسی توصیه کنم بیا و در این جامعه سرمایهگذاری کن و حس میکنم بسیاری از سرمایهگذاران، سرمایهگذاری در این اوضاع را حماقت میدانند تا یک تجارت.»
او باور دارد تا زمانی که اوضاع مثل قبل شود چند ماهی طول میکشد و تا زمانی که استارتاپها مانند سابق نتوانند فعالیت کنند، اوضاع به همین منوال خواهد بود.
حرفهای غانمزاده برخلاف نوشتههایش در شبکههای اجتماعی تلخ است؛ به گفته او این تلخی اصلا به روحیه او نمیخورد اما شرایط کنونی ایجاب میکند که چنین حرفهایی گفته شود.
در پایان جمع بندی این گزارش به یک نکته مهم میرسم که پاسخگوی اکثر سوالاتم است: میتوان به این نکته پیبرد که در ادامه این مبحث میشود با چندین و چندین سرمایهگذار دیگر و افراد مرتبط با سرمایهگذاری حرف زد و به همین دیالوگها رسید؛ در کلمات آنها یک نوع ناامیدی وجود دارد که به سختی میتوان لا به لای آن روشنایی هم دید؛ یک باریکه نور که منتظر باز شدن و دوباره شکوفا شدن است.
